कोहलपुर चैत २- उपभोक्ताको स्वास्थ्यमाथि गम्भीर असर पर्ने गरी उपभोक्ताको अधिकार हनन गर्ने व्यवसायिक फर्महरुलाई कारबाही गर्ने पहलमा वाणिज्य, आपूर्ति तथा उपभोक्ता संरक्षण कार्यालय बाँकेले सशक्त कदम चालेको छ। यसै अवसरमा आज नेपालगन्जमा आयोजित विश्व उपभोक्ता अधिकार संरक्षण दिवस कार्यक्रमले उपभोक्ताको अधिकार सुनिश्चित गर्न राज्य, बजार र उपभोक्ता तीनै पक्षको जिम्मेवारीलाई महत्त्वपूर्ण ठहरायो।

कार्यक्रममा प्रमुख वक्ताका रुपमा बोल्दै बैजनाथ गाउँपालिका अध्यक्ष प्रकाश बहादुर शाहीले उपभोक्ता अधिकारका हकमा स्थानीय सरकारका भूमिका र प्रतिबद्धता उल्लेख गर्दै, “हामीले चुनावमा गरेका वाचा पूरा गरेका छौँ,” भन्नुभयो। यसै क्रममा, नेपालगन्ज उपमहानगरपालिकाका कार्यवाहक नगर प्रमुख कमरुद्दिन राइले उपभोक्ता अधिकार संरक्षणको जिम्मेवारी स्थानीय सरकारले पनि प्रतिवद्धताका साथ वहन गरेको बताए।

उपभोक्ता अधिकार हननको समस्या र समाधान
कार्यक्रममा भाग लिएका सबैले उपभोक्ता अधिकारको उल्लङ्घन गर्ने प्रवृत्तिहरूलाई निरन्तर निगरानी र कारबाहीद्वारा रोक्नुपर्ने बताउनुभयो। नापतौल विभाग नेपालगन्जका प्रमुख सन्तोष शर्माले उपभोक्ताहरूको अधिकारप्रति सचेतना अभाव भएको जनाउँदै भने, “हामीले अझै उपभोक्ताका अधिकारको संरक्षणमा सशक्त कदम चालेका छैनौं।”

यस अवसरमा, राष्ट्रिय मानव अधिकार आयोग नेपालगन्जका प्रमुख द्वारिका अधिकारीले उपभोक्ताले प्रयोग गर्ने वस्तुहरूको गुणस्तरीयता सुनिश्चित गर्नुपर्ने आवश्यकता औंल्याइन्। उनले भने, “यदि उपभोक्ता सचेत हुन्छ भने मात्र उपभोक्ता अधिकार सुनिश्चित गर्न सकिन्छ।” यसमा सरकारी निकायहरूको जिम्मेवारी र उपभोक्ताको सचेतता दुबै महत्वपूर्ण रहेको तिनले जोड दिएका छन्।

उपभोक्ता अधिकार संरक्षण ऐन २०७५
उपभोक्ता अधिकार संरक्षण ऐन २०७५ अनुसार, उपभोक्ताले सहज पहुँचको अधिकार, गुणस्तरीय वस्तु तथा सेवाको छनोट गर्ने अधिकार, मूल्य र गुणस्तरबारे सुसूचित हुने अधिकार लगायतका धेरै अधिकार सुनिश्चित गरिएका छन्। यस ऐनले उपभोक्ताहरूलाई विभिन्न अधिकारहरू जस्तै उचित कानुनी कारबाही, क्षतिपूर्ति, उपचारको अधिकार र उपभोक्ता शिक्षा प्राप्त गर्ने अधिकार समेत प्रदान गरेको छ।

कानूनी कार्यान्वयन र सचेतना कार्यक्रमको आवश्यकता
यद्यपि, कानूनी ढांचा सुनिश्चित भए पनि यसको कार्यान्वयनमा कमजोरी देखिन्छ। उपभोक्ता हित संरक्षण मञ्चका सदस्य गौतमले भने, “राज्य, बजार र उपभोक्ता तीनै पक्षको जिम्मेवारी सुनिश्चित नगर्दा उपभोक्ता अधिकार कमजोर बनेको छ।” उनका अनुसार, उपभोक्ता अधिकारको संरक्षणका लागि सचेतना कार्यक्रमको आवश्यकता अति महत्वपूर्ण छ।

उपभोक्ता अधिकारकर्मी डा. बिनोद कर्णले पनि अनुगमनलाई प्रभावकारी बनाउनुपर्नेमा जोड दिइन्। अर्का उपभोक्ता अधिकारकर्मी प्रभातसिंह ठकुरीले बजारको अराजकता र अनियन्त्रित कारबाहीका कारण उपभोक्ताको अधिकार हनन भएको बताए।

व्यावसायिक अनुगमन र कारबाही
वाणिज्य, आपूर्ति तथा उपभोक्ता संरक्षण कार्यालय बाँकेले चालु आर्थिक वर्षमा ६९ वटा व्यावसायिक फर्मलाई कारबाही गरेको जानकारी दिएको छ। कार्यालय प्रमुख हरि बहादुर खत्रीका अनुसार, उक्त कारबाहीबाट करिव १० लाख रुपैयाँ जरिवाना असुल गरिएको छ।

यसका साथै, यस कार्यालयले २८६ वटा फर्मको अनुगमन गरेको र ६९ फर्मलाई कारबाही गरेको जानकारी गराएको छ। यसले उपभोक्ताका अधिकार सुनिश्चित गर्न थप प्रोत्साहन प्रदान गरेको छ।

संचार माध्यमको भूमिका
नेपाल पत्रकार महासंघ बाँकेका अध्यक्ष नवीन गिरीले उपभोक्ता अधिकारका क्षेत्रमा जागरूकता फैलाउन संचारकर्मीहरूको महत्त्वपूर्ण भूमिका रहेको बताएका छन्। यस सन्दर्भमा, उपभोक्ता अधिकारलाई प्रभावकारी बनाउन संचारकर्मको योगदान महत्त्वपूर्ण हुने बताइएको छ।